Posts by Hans van Dam:

‘De Uitweer’ – Amy Liptrot

maart 8th, 2017



Filosofische verhandeling over de actieve (westerse) mens als speelbal van een almachtig natuur/cultuur.

Op uitnodiging van de redactie van grazen.nl schrijf ik mijn eerste ‘meta-recensie’, en dat moet even ingeleid worden, alvast excuses voor de lange inleiding. Je kan natuurlijk ook meteen naar beneden scrollen naar het kopje De Uitweer – Amy Liptrot

Meta-recensie
Een meta-recensie is kort gezegd een inventarisatie van gezaghebbende recensies met daarbij aangeven wat we er van kunnen leren of wat ze missen. In de wetenschap is onderzoek door middel van zogenaamde meta studies heel normaal. Maar in de cultuurkritiek lijkt dit uiterst ongepast omdat de zogenaamde waarachtigheid die een recensie claimt gekoppeld is aan het persoonlijk perspectief. En juist dit persoonlijke perspectief staat in de nadagen van onze afbrokkelende liberale democratie in het kader van een absoluut genivelleerde gelijkwaardigheid. Jij kan er wat van vinden, leuk misschien, maar ik kan er evenzeer wat van vinden. Waarom zou jouw mening meer waard zijn dan de mijne? Deze verabsoluteerde vrijblijvendheid staat ook volkomen haaks op de claims die de meeste scheppende kunstenaars maken. De ‘verlichte filosoof bij uitstek’ Immanuel Kant formuleerde het als een paradox: “Over smaak valt niet te twisten, maar toch doen we het.” Rara hoe kan dat? Volgens Kant omdat het precies hier is waar vrijheid en wetmatigheid een tastbaar verband aan gaan. Dit snijvlak is nu juist wat ons kenmerkt als mensen en daar willen we het dan ook graag over hebben. Hoe die samenhang van vrijheid en wetmatigheid in elkaar steekt is eigenlijk altijd een raadsel gebleven en alle oplossingen lijken zoals alle politieke partijprogramma’s in fixaties en dwangneurosen te ontaarden. Voor Kant was overigens wetmatigheid dé dwangneurose waarin alle oplossingen werden gegoten, zodat er voor de kunstbeschouwer alleen een ‘ooh mooi (claim op algemene schoonheid voor alle weldenkende mensen) of brrrr geweldig (claim op algemeen geldende verhevenheid voor alle weldenkende mensen)’ als reactie op de vrij-scheppende genieën die een algemeen gelden kunstwerk in het leven wisten te roepen. Vandaar dat we niet uit de paradox van de kunstsmaak kunnen komen: we kunnen de geldigheid wel claimen door onze uitroepen, maar we kunnen er niets algemeen geldigs over zeggen.



Volgens de cultuurfilosofen Horkheimer en Adorno was Kant juist vanwege zijn volledige zicht op de voor mensen noodzakelijke samenhang van wetmatigheid en vrijheid het hoogtepunt van de Verlichting. Na het hoogtepunt van de Verlichting wordt de mens juist meer en meer slaaf van de (economische) wetmatigheid en kan hij alleen nog als eenzaam en vooral zwijgzaam individu in de breuklijnen van het systeem ontsnappen aan de waanzin. Deze dialectiek van de Verlichting, geschreven in de huiveringwekkende oorlogsjaren ’40-‘45, draait er op uit dat we in een gesloten wereld terecht komen waarin alles ondergeschikt wordt gemaakt aan de wetmatigheid van het rationele systeem en vrijheid volslagen betekenisloos wordt. De meest pregnante verbeelding van dit maatschappelijke dieptepunt is Beckett’s ‘Wachten op Godot’.
Maar ook Horkheimer en Adorno schoten tekort in hun analyse van de menselijke vrijheid. Want geheel tegen hun voorspelling in is, in ieder geval voor ‘de winnaars’ in onze Westerse maatschappij, inmiddels bijna iedereen slaaf geworden van een verabsoluteerd vrijheidsgevoel en waant zichzelf vrij-scheppend genie van haar eigen leven. Elk zicht op de rol van wetmatigheid is verdwenen. Dit zou dan nog wel Adorno’s ‘illusie van vrijheid’ kunnen zijn, zoals hij deze meent te herkennen in kunstvormen als jazz-muziek en film, maar een homogeen gesloten technocratie zal er niet komen zolang wij het unieke van ons mens-zijn in essentie hoog blijven houden. En als we hier een goede visie op ontwikkelingen dan kunnen we het ook over waarheid in de kunst hebben en kunnen we de kritieken hieraan afmeten, om te beginnen de absolute vrijblijvendheid van de oergezellige user generated content dat inmiddels de serieuze journalistiek en kritieken overschaduwd.




De Uitweer – Amy Liptrot
En hiermee zijn we dan meteen aangeland bij ‘De uitweer’ van Amy Liptrot. Een geforceerd bruggetje? Ik denk het niet. Een rondje langs de meest prestigieuze recensenten (zie lijstje onderaan) leert dat de meeste recensenten uiterst lovend zijn over het debuut van Liptrot. Om een aantal constateringen te parafraseren: Liptrot schrijft schandalig eerlijke memoires over verslaafdheid waarbij ze uiteindelijk haar moeizame herstel weet te koppelen aan sublieme natuurbeelden van de Orkney eilanden. Een soort van ‘blended writing’ dus waar iedereen enthousiast van wordt.
Iedereen? Nou, bijna iedereen, want Roos van Rijswijk vindt het in haar NRC recensie ‘Mag het een beetje minder, alstublieft’ maar niks: “De indruk waar ik me desondanks niet aan kon onttrekken was die van een vrouw die met haar gezicht te dicht bij het mijne, en met veel gevoel voor sentiment, haar levensverhaal in mijn oor hijgt.” En ze vervolgt dan met een aantal gezwollen citaten die geïsoleerd inderdaad de schijn van sentiment lijken te hebben. Maar in de context lijkt me dit toch anders te liggen.



Wennen aan taalgebruik
Ook ik moest wennen aan het taalgebruik van Liptrot. Maar anders dan Van Rijswijk vond ik het aanvankelijk juist een merkwaardig soort proces verbaal waarbij ‘de ooggetuige’ afstand probeert te nemen van haar al te overdonderende sentimenten die bij haar situatie zouden horen. Zie bijvoorbeeld de gevoelens die naar voren komen bij de prachtige voorstelling over verslaving ‘Slaaf’ van het Ro Theater. Liptrot construeert met een meesterlijke distantie emotionele observaties en natuur/cultuur-observaties exact in elkaars verlengde. Deze zaken komen op één lijn te liggen en verknopen het eerste persoons perspectief van de schrijver aan het derde persoons perspectief van onze wereld. Niks ‘blended writing’, maar juist een hechte en goed geconstrueerde methode om een discours te ontwikkelen waarmee de zelf-interpretatie van een gevoelsmens handen en voeten krijgt. En als er al iets ‘blended’ is, is het onze wereld. Het zou leuk zijn om de vertaler, Robbert-Jan Henkes, hierover iets te horen zeggen.

Natuurbegrip doorgroeid met kennis over de natuur
In tegenstelling tot waar de meeste recensenten de nadruk op leggen, de sublieme natuurbeschrijvingen, is voor Liptrot de natuur geen zelfstandige grootheid, zoals een naïeve romantiek zou beweren. Haar natuurbegrip is doorgroeid met kennis óver de natuur, om met deze kennis te kunnen verzinken in de oneindigheid van de ons omringende cultuur/natuur. Onze impuls voor het zoeken naar nieuwe ervaringen, wellicht het wezen van onze menselijke vrijheid, vindt hier haar gezonde manier van leven. Dat wij hier eigenlijk helemaal niets van begrijpen en complete volksstammen laten afzinken in allerhanden verslavingen is volgens mij de meest indringende boodschap van dit boek. Dat Liptrot zelf deze dubbelzinnigheid van cultuur/natuur benadrukt blijkt uit het interview dat ze had met VPRO-boeken (vanaf minuut 28:50 ).
Dat hier iets filosofisch op het spel staat constateert ook Stuart Kelly in The Scotsman: “Er is een geweldig Duits woord, Geworfenheit, bedacht door de filosoof Martin Heidegger, dat vertaald wordt door “geworpen-zijn”, de situatie van het in een ondoorgrondelijke wereld en verleden gegooid te zijn die we niet gekozen hebben, en de vervreemding die dat veroorzaakt leidt tot de paradoxale mogelijkheid van vrijheid. Dit omsluit ook de geweldige kwaliteit van Amy Liptrot’s bijdrage aan dit groeiende veld, De Uitweer.”



Blijven er een aantal vragen over. Allereerst natuurlijk de vraag of die bijzondere mens die Liptrot ons in De Uitweer voorschotelt zomaar toevallig een mens is, of is ze dé mens? En hiermee staat of valt mijn bruggetje tussen ‘het hoog houden van ons unieke mens-zijn voor waarheid in cultuurkritiek’ naar ‘De Uitweer’ van Liptrot. U begrijpt dat ik vind dat het bij ‘De Uitweer’ gaat om een blik op dé mens en ben dan dus ook erg enthousiast over het boek.
Een volgende vraag is dan natuurlijk, heeft Liptrot nu werkelijk deze filosofische pretenties? Uit de recensie van David Robinson, eveneens The Scotsman, komen we te weten dat ze veel heeft gestudeerd op de literatuur over verslaafdheid. Dat merk je ook aan de neuro-anatomische beschrijvingen die in haar ‘zelfinterpretatie’ over haar ‘genezingsproces’ worden genoemd. Ook hier zie je een inzet van cultuur/natuur naar voren komen die voor mij een interessante aanzet is tot wat ik zou willen noemen neuro-filosofie. Dat zou pas een interessant gebied zijn in ons huidige tijdsgewricht, waarmee ook neuro-politiek in zicht kom, de sleutel voor een juiste analyse van onze politieke teloorgang. Maar Liptrot stelt zich aan het eind van haar boek uiterst bescheiden op door uiteindelijk te stellen dat ze slechts een verhaal maakt: “Die dingen waren verweerd of aangespoeld maar niet altijd nutteloos. Ze hadden een verhaal te vertellen.” Hierbij reflecteert ze op zichzelf als aangespoeld ding. Te bescheiden. Maar ook: “Ik wil een verhaal hebben maar ik moet het zonder drank doen. Ik kies voor kracht en schoonheid en schepping.” Toch te romantisch. Als ze de pretentie had gehad met een filosofische inzet over de verhouding tussen wetmatigheid en vrijheid te schrijven had ze hier nu net iets minder over moeten zeggen om het aan de lezers over te laten. Maar uiteindelijk is de intentie van de schrijver van ondergeschikt belang voor de culturele werking van het boek. En deze werking is voor mij als lezer uiteindelijk hoogst filosofisch.



Na een aanvankelijke aarzeling over het boek kan ik de gedachte aan een omgekeerd spiegelbeeld van Ludwig Wittgenstein van de Tractatus Logico-Philosophicus (Traktaat over de logische filosofie) niet meer uit mijn hoofd zetten. De jonge Wittgenstein schreef zijn boek als soldaat in de hopeloos romantische W.O. I aan het Oostenrijkse front en vervolgens in een krijgsgevangenkamp en pleit in navolging en radicalisering van Kant voor een logische, wetmatige manier van de wereld beschrijven: alleen wat empirisch verifieerbaar is doet er toe. “Wat gezegd kan worden, kan duidelijk worden gezegd; en van dat waarover niet kan worden gesproken, moet men zwijgen.” Een goed programma tegen romantische zwijmelarij. Hiermee vond hij zijn filosofie helemaal af en wenste er verder niets meer aan toe te voegen. Net als bij Horkheimer en Adorno verdwijnt het domein van de vrijheid volledig uit beeld, maar dan niet als een gemis en verlangen, maar als een voorgoed zwijgende ethische opdracht. Je zou bijna zeggen, de Halbe Zijlstra van zijn tijd: “Zekerheden en vaste ritmes zijn heel belangrijk voor iemand met autisme. Steeds hetzelfde patroon volgen geeft zekerheid en houvast in een wereld met veel prikkels.” (citaat Stagg.nl) De eveneens autistische en visueel ingestelde Angel-Saxen, dus ook allergisch voor gevoel en romantiek, haalde hem door zijn neuro-filosofische Tractatus als professor naar Cambridge alwaar hij uiteindelijk tot inzicht kwam dat de wereld toch iets ingewikkelder in elkaar steekt.

Liptrot schrijft haar boek aan het front en in krijgsgevangenschap van een verslavingsziekte, in een hopeloos verlicht tijdsgewricht. Zij schrijft een verhandeling die toch dicht tegen het manische van haar vader aan ligt. Maar tegelijkertijd is ze zich hiervan sterk bewust en doet ze een uiterste poging om haar levenskracht te kanaliseren door de juiste indammingen. Hier slaagt ze wonderwel in. Door deze ingedamde levenskracht te spiegelen aan de bodemloze cultuur/natuur om haar heen doet ze wonderbaarlijk recht aan de vrijheidsdimensies en wetmatigheden van ons mens-zijn binnen de natuurlijke grenzen van leven en dood. En hierbij vervalt ze geenszins tot een paradox, noch van de kunst, noch van ons geworpen-zijn. Waarover je niet zwijgen kan, moet je spreken. Hannah Arendt zou dit met haar vita activa zeker beamen. Niet de verlichting van een geïsoleerd autonoom denkend individu, maar als onderzoekend rationeel levend wezen in een communicatiegemeenschap. De Uitweer als Tractatus Humano-Philosophicus? In ieder geval bedoeld als Traktaat over de menselijke filosofie, waarmee we dan ook een verhelderend inzicht krijgen wat het is om actief mens te zijn.



Kom en praat mee met De Leesclub van Alles op dinsdag 28 maart in Utrecht en vrijdag 31 maart in Rotterdam.

• The Outrun by Amy Liptrot review – a raw account of addiction and recovery
• The Outrun by Amy Liptrot review – the badlands of addiction
• Amy Liptrot, The Outrun: ‘Orkney: the perfect cure for a life on the edge‘
• Amy Liptrot’s The Outrun: how Orkney saved a girl from alcoholism
• A nature memoir stays perfectly poised between southern excess and the Northern Lights in Orkney
• Hoe Amy het noorden terugvond
• Mag het een beetje minder, alstublieft



Reageren uitgeschakeld

Salon Grazen.nl 10 mei 2015 – Piet Rogie

mei 11th, 2015



Piet Rogie, danser/choreograaf en beeldend kunstenaar, spreekt met Hans van Dam in de eerste live Salon Grazen.nl.

De gesprekken staan in het kader van “Het gelaat van de ander”.

Live uitgezonden op 10 mei 2015

Meer informatie over het werk van Piet Rogie op www.rogie.nl.

Reageren uitgeschakeld

Grazen TV Live Stream – Fundraiser Typhoon

maart 1st, 2014


GrazenTV Live Stream van de Fundraiser Typhoon op 5 maart 2014 van 21:00 t/m 22:30 vanuit het Hiphophuis in Rotterdam

GrazenTV Live Stream: Fundraiser Typhoon

Typhoon is enige tijd geleden een actie gestart om zijn documentaire, Lobi da Basi (Liefde is de Baas) te kunnen realiseren. In de laatste week van de actie, woensdag 5 maart, werd een finale fundraiser georganiseerd in het HipHopHuis Rotterdam. Typhoon vertelde over Lobi Da Basi en hij gaf ook een intiem concert.

Reageren uitgeschakeld

GrazenTV: Live uitzending uitreiking VSB Poezieprijs 2014

februari 3rd, 2014

Uitreiking VSB Poëzieprijs 2014 from Poetry International on Vimeo.

De uitreiking van de VSB Poëzieprijs 2014 in het stadhuis van Rotterdam was woensdag 29 januari live te volgen via de websites van Poetry International, VSB Poezieprijs, VPRO Boeken, Cultura en RTV Rijnmond.. De VSB Poëzieprijs is dé prijs voor Nederlandstalige poëzie en bekroont de beste Nederlandstalige bundel van het afgelopen jaar met een geldbedrag van 25.000 euro. De jury onder voorzitterschap van burgemeester Ahmed Aboutaleb nomineerde uit 115 ingezonden dichtbundels ‘Jaja de oerknal’ van Maria Barnas, ‘De zon in de pan’ van F. van Dixhoorn, ‘Bewegend doel’ van Micha Hamel, ‘Ook daar valt het licht’ van Miriam Van hee en ‘Ritmisch zonder string’ van Antoine de Kom.

Deze video is woensdag 29 januari als livestream uitgezonden door GrazenTV, in opdracht van Poetry International.

Camera: Inge Feenstra en Lars van der Put.
Geluid: JanWillem van Hemert.
Regie: Hans van Dam.

Reageren uitgeschakeld

GrazenTV Live Stream: Test

januari 28th, 2014


GrazenTV Live Stream van de prijsuitreiking op 29 januari 2014 van 20:00 t/m 21:30 vanuit het Stadhuis in Rotterdam

GrazenTV Live Stream: VSB Poezieprijs

NOMINATIES 2014

De jury van de VSB Poëzieprijs nomineert de dichtbundels van Maria Barnas, F. van Dixhoorn, Micha Hamel, Miriam Van hee en Antoine de Kom voor de VSB Poëzieprijs 2014. Juryvoorzitter Ahmed Aboutaleb heeft dat zojuist in het VPRO-radioprogramma De Avonden bekendgemaakt. De VSB Poëzieprijs is dé prijs voor Nederlandstalige poëzie en bekroont jaarlijks de beste dichtbundel van het voorgaande jaar met een geldbedrag van € 25.000,- en een bijzonder glaskunstwerk van Maria Roosen. De uitreiking van de VSB Poëzieprijs vindt plaats op 29 januari a.s. en is daarmee het eerste hoogtepunt van de Poëzieweek 2014.

De dichters ontvangen hun nominaties voor de volgende bundels:

Jaja de oerknal– Maria Barnas (De Arbeiderspers, 2013)

De zon in de pan– F. van Dixhoorn (De Bezige Bij, 2012)

Bewegend doel – Micha Hamel (Atlas-Contact, 2013)

ook daar valt het licht– Miriam Van hee (De Bezige Bij, 2013)

ritmisch zonder string– Antoine de Kom (Querido, 2013)

De jury constateert dat er dit jaar niet bezuinigd is in de poëzie: met 115 bundels was het aantal inzendingen verrassend hoog. En er is evenmin bespaard op vormgeving. De jury kreeg een groot aantal mooie bundels onder ogen. Kritisch is ze over de vele bundels die een voorkeur voor nostalgie laten zien. Dichters lijken massaal weemoed op te willen wekken. Des te meer bewondering heeft de jury voor bundels die betrokkenheid tonen en de wereld onderzoeken, voor dichters die radicaal voor de taal kiezen en de moed hebben hun werk zo te laten rijpen dat het aan hun individualiteit ontstijgt.

Reageren uitgeschakeld

GrazenTV: Afsluitingsavond Poetry International Festival 2013

juni 27th, 2013

Dit jaar verzorgde GrazenTV voor het 6e jaar op een rij de live uitzendingen van het International Poetry Program van het Poetry International Festival vanuit de Rotterdamse Schouwburg.
Hierboven zie je de registratie van de live uitzending vanaf onze stream computer. Hiermee kunnen we de live getoonde vertalingen en een videomix van de zaalbeelden tegelijk tonen, een heuse HDtv studio op zakformaat in één computerkast. Daarbij maken we gebruik van een eigen stream server om de kosten ongekend laag te kunnen houden.
Je kan o.a. de dichters Ilya Kaminsky, James Byrne, Jan Glas, Karinna Alves Gulias, Liu Waitong, Michèle Métail, Qin Xiaoyu en Roland Jooris zien en lezen!

Bel of mail gerust voor een offerte voor het live uitzenden en tegelijk registreren en indien gewenst herhalen van uw evenement dat het verdient aan de wereld getoond te worden, hoe klein (of groot) je doelgroep ook is.

Hier vind je onze contactgegevens.

Reageren uitgeschakeld

GrazenTV: Boekpresentatie ‘Arab Spring & Aaron Winter’ van 75B

mei 21st, 2013

GrazenTV: Boekpresentatie ‘Arab Spring & Aaron Winter’ van 75B

Deze uitzending bevat een live montage van de presentatie van 15 mei in de Hofpoort Toren, beter bekend als de Shell-toren naast het Hofplein. Onder meer Sandra Smets, Liesbeth Levy, Hans Walgenbach, Jetse Batelaan en Jeroen Jongeleen verlenen hun medewerking. Het was de bedoeling om deze live montage ook live uit te zenden via onze eigen stream server waarop deze uitzending nu draait. Helaas was er op de korte termijn geen adequate internetverbinding te regelen, maar Nicholas van Hoey Smith van IPspecials, het bedrijf dat de infrastructuur van Rotterdam Draadloos van de gemeente heeft overgenomen, is wezen meten en kan voor een volgende keer voor ons een goede internetverbinding verzorgen. That will be the day!

Buro Michelle Wilderom had de gedreven verbeelding ons allemaal bij elkaar te brengen, thanks!



Helaas zit er een breuk op 55:40 omdat een van de vele aanwezige architectuur en ontwerp studenten onze stroomkabel eruit liep ;-( …. Dat is ook de reden van de videovervorming voor de breuk: omdat de file niet goed was afgesloten moest ie worden gereconstrueerd en de 2 delen aan elkaar geplakt en vervolgens opnieuw uitgerenderd) …. volgende keer echt fool proof tapen ….

Lees hier onze voorbeschouwing van het evenement.



Reageren uitgeschakeld

recensie ‘Bouta’ van Tjon Rockon, Marjolijn van Heemstra en Anoek Nuyens

februari 20th, 2013



Kwestie Bouterse van binnenuit verlicht met indrukwekkend onderzoekstheater.

“Wij mensen zien alleen wat zichtbaar is, ik ben blij met wat er niet is gebeurd”, schrijft één van de buitenvrouwen van Desi Bouterse bij wie hij de nacht doorbracht direct na de decembermoorden. Zij zag die nacht een gebroken man binnenkomen die zijn menselijkheid dreigde te verliezen. Wellicht zou hij zijn leven als een beest voortzetten met alle verschrikkelijke gevolgen van dien: “Ik bleef bij hem om zijn menselijkheid te redden”.

Dit is één van de vele anekdotes die de makers van ‘Bouta’ opvoeren in hun goed gedocumenteerde reconstructie van het leven van Bouterse om dichter bij de man te kunnen komen die “al dertig jaar een steentje in de schoen” van Nederland is. Voor deze reconstructie hebben ze niet alleen de bronnen grondig geraadpleegd, maar zijn ze ook naar Suriname gereisd om zoveel mogelijk mensen over Bouterse te kunnen spreken. Daarbij zijn ze naar het binnenland getrokken (de enige plek waar Bouterse volgens eigen zeggen kan slapen als een roos) en zijn ze naar de top van de Voltzberg geklommen. Daar bevindt zich een gedenksteen van oud-gouverneur A.J.A.A van Heemstra, familie van één van de makers Marjolijn van Heemstra. De wortels van de andere maker Tjon Rockon zijn zelf Surinaams. Een moksi, zegt hij. “Dogla boy”, roept iemand uit het publiek. De derde maker, Anoek Nuyens, moet besmuikt vaststellen dat haar enige binding met Suriname een middelbare school werkstuk over de onafhankelijkheid van Suriname in 1975 is. Maar ondanks dit gebrek aan een directe binding is haar drang de recente geschiedenis van dit land te willen begrijpen niet minder groot dan die van de andere twee. En deze geschiedenis van Suriname concentreert zich bij uitstek rond de persoon Bouterse.



Het decor bestaat uit een opstapeling van archiefstukken en parafernalia met betrekking tot het onderzoek. Daartussen ook een zevental beeldschermen waarop documentair materiaal te zien is. In dit decor ontwikkelt zich een stuk dat het midden houdt tussen een goed gespeeld ego-document en een lecture performance, aangevuld met een aantal gespeelde scenes. Zo krijgen we aan het eind een donderspeech van Bouterse vertolkt door Tjon die zo is opgeladen door het voorafgaande dat je ineens inziet waar al dat gebral vandaan komt en waar de pijnpunten nu precies liggen.

Daaraan voorafgaand komt dus veel informatie over Bouterse voor het voetlicht. Zijn stamvader Jan Bouterse (1843) komt uit Domburg Zeeland. En de oma waar hij het meest op lijkt is een Indiaanse. Bij veel van de informatie mogen geen namen genoemd worden, want “de NDP schijnt lijstjes bij te houden”. En verder horen we dat Bouterse als jongen op een internaat van de Fraters van Tilburg heeft gezeten (geheel geassimileerd tot Nederlander), dat hij verzot was op The Gothfather film (“keep your friends close, but your enemies closer”), in Rotterdam op de Kruiskade woonde (tegenover de Kentucky), in militaire dienst zat in Steenwijk (Tjon heeft daar ook in dienst gezeten), een speciale opleiding kreeg in de kazerne van Seedorf (waar hij hosselde in porno en oude auto’s), in ’75 naar Suriname ging en via kolonel Valk een blauwdruk voor een staatsgreep kreeg toegespeeld (operatie Zwarte Tulp), etc. etc.



Maar al deze min of meer bekende feiten worden persoonlijk gestaafd door interviews met mede betrokkenen of vanuit een persoonlijk standpunt bekeken en precies hierdoor ontstaat de kracht van de voorstelling. Zo stond Tjon bijvoorbeeld als kind op 11 december 1982 klaar om met het vliegtuig naar zijn vader in Suriname te reizen, maar vanwege de decembermoorden van 8 en 9 december was het te onrustig en kon zijn reis niet door gaan. Wat als hij een week eerder was gevlogen, zou hij dan in Suriname zijn gebleven en een Bouta mannetje zijn geworden (“de makkelijkste weg”)? En Marjolijn volgt de sporen van haar oudoom de gouverneur die het binnenland heeft laten ontsluiten en zo de bauxiet industrie mogelijk maakte. Maar ook heeft hij “het onderwijsniveau verlaagd”, een onbegrijpelijk feit waarmee ze tot het eind van de voorstelling blijft worstelen.

Door deze bijzonder goede afgewogen mix van opgevoerde feiten, persoonlijke betrokkenheid en een sleutelopvoering van de hoofdpersoon ontstaat er iets wat we onderzoekstheater of documentair theater zouden kunnen noemen en in ons huidige tijdsgewricht superieur lijkt aan de hedendaagse journalistiek. Het paradigma van de huidige journalist is dat van een postmoderne nihilist waarin alleen nog in termen van machtsverhoudingen over politiek en ethiek wordt gesproken waarbij tegelijk een slaafse dienstbaarheid aan de eigen machtsinkapseling wordt tentoongespreid: hoe praat ik zo ‘gewoon mogelijk’ om nog zoveel mogelijk lezers/kijkers over te houden.



Het onderzoek van Rockon, van Heemstra en Nuyens is gebaseerd op een echte betrokkenheid, zowel in persoonlijk perspectief als in het perspectief van het centraal stellen van de betrokkenheid tussen mensen, los van waar de macht toevallig ligt. Kortom, een waarachtige interesse in het onderwerp, hoe ingewikkeld dat ook is. En dat leidt in dit geval tot een waarlijke verlichting van de kwestie Bouterse.

Wat deze verlichting is? Durf zelf eens na te denken. Welke ethische opvatting vind jij het belangrijkst, en waarom eigenlijk? Zijn de daden van Bouterse begrijpelijk of is hij gewoon schuldig? Enerzijds wordt Bouterse in het stuk dan ook gekenschetst als de Zeeuwse indiaan die door en door tot Nederlander is gemaakt en door Nederlandse machinaties in een situatie terecht komt waarin het verloop door zijn begrijpelijkheid wordt gerechtvaardigd. Anderzijds wordt er geschetst dat Bouterse nog maar één ding zou willen worden wat hij nooit meer kan worden: onschuldig. En hiermee is de fundamentele inter-esse gesteld van waaruit Bouterse als levend persoon in zijn betrekking tot ons volledig wordt uitgelicht. We zien een verscheurd mens door de ogen van andere verscheurde mensen. Gecompliceerd en moedig spreken in het openbaar schijnt tegenwoordig alleen nog in de intimiteit van het kleine theater te kunnen plaatsvinden.



‘Bouta’ eindigt met een bekende anekdote van één van de medeleerlingen van Bouterse van het internaat van de Fraters van Tilburg die na de moorden door Bouterse met de dood wordt bedreigd en met zijn familie naar de VS vlucht. Als Bouterse een toespraak in New York voor de VN komt houden gaat hij op de voorste rij zitten. Als Bouterse hem na verloop van tijd in de gaten krijgt glijdt er kort een grimas over zijn gezicht, woede, herkenning, verdriet? “En dan knipoogt hij, ik knipoog terug. Als je deze vanzelfsprekendheid kan begrijpen, hij die mij met de dood bedreigd heeft, alleen dan kan je het begrijpen.”

Gezien: ‘Bouta’ van Tjon Rockon, Marjolijn van Heemstra, Anoek Nuyens , 14 februari 2013 in de Rotterdamse Schouwburg.

Na de voorstelling leggen de spelers uit dat ze werken aan een petitie om inzage te krijgen in het tot staatsgeheim verklaarde onderzoek naar de betrokkenheid van kolonel Valk bij de coup in Suriname. De uitkomst hiervan was blijkbaar zo schokkend dat het tot 2060 geheim zou moeten blijven. De petitie is te vinden op maakvandegeschiedenisgeengeheim.nl

1 Comment "

Souvenir – herinneren als object (3) bij 38cc in Delft

februari 5th, 2013



In de groepstentoonstelling ‘Souvenir – herinneren als object’ laten de kunstenaars zien hoe zij herinneringen vertalen in een object. In deze 3e editie is werk te zien van Jeremy Deller, Barbara Visser, Marcel Pinas, Birthe Leemeijer, Michiel Romeyn en Efrat Zehavi.

De herinneringen als object bestaan o.a. uit een foto-installatie van de kogelgaten in Fort Zeelandia Paramaribo die als stille getuigen optreden van de decembermoorden (Michiel Romeyn) en een polderparfum van de Zwolse Mastenbroekpolder dat intussen over de hele wereld wordt verkocht (Birthe Leemeijer)

Van 16 februari t/m 14 april 2013 in 38cc, Hooikade 13 te Delft.
Opening 16 februari 16:00 uur.



Reageren uitgeschakeld

recensie ‘Kust’ door het Ro Theater

januari 11th, 2013



‘Kust‘ feilloos pleidooi voor scheppende hoop in donkere tijden.

Een reis van een ontwortelde zoon met en langs het verleden van zijn overleden vader, zoekend naar een juiste begraafplaats. Dat zou feitelijk een adequate inhoudelijke beschrijving zijn van het tweede stuk dat het Ro Theater opvoert van de Libanees/Frans/Canadese schrijver Wajdi Mouawad. Dat klinkt niet echt wereldschokkend.

Maar het is nu net precies het contrast tussen deze ‘dode’ inhoudelijke beschrijving en de volle levende ervaring van het door Zandwijk exemplarisch getoonde dat de inhoudelijke boodschap van ‘Kust’ als een bom doet exploderen. Hierdoor is ‘Kust’ in zeker zin hechter dan ‘Branden’, het andere stuk van Mouawad dat regisseur Alize Zandwijk succesvol op de planken bracht. Was de dramatische ontwikkeling in ‘Branden’ sterker qua verhaallijn, in ‘Kust’ heeft de regisseur met een feilloze intuïtie de pamflettistische ideeën in het stuk op unieke wijze vormgegeven. Deze ideeën draaien om ‘het doden van de vaders’ en het ‘blijven noemen van de namen’, beeldspraken voor ‘verandering door het breken van wetmatigheden’ en ‘respect voor het individueel levende’, het levende dat steeds weer opnieuw begint zonder dat de uitkomst vastligt.



Deze thema’s op zich zijn niet nieuw. De revolte van de zoon tegenover de vader was de rode draad in het expressionisme van de jaren ’20 in de Weimar Republiek. In diezelfde tijd verkondigde de filosoof Walter Benjamin dat je door de dingen bij hun werkelijke naam te noemen deze kon bevrijden uit hun dodelijke cognitieve traliewerk: de naam als ‘het universele op zichzelf’. Mouawad kent zijn klassiekers. Wat hem echter wel bijzonder maakt is de taal waarin hij deze ideeën weet te gieten. Hij weet ze als het ware zelf tot leven te wekken, door ze zelf opnieuw bij hun naam te noemen. Zo is het land waar de hoofdpersoon met het lijk van zijn vader doorheen trekt en dat verwoest is door oorlog heel abstract: dit kan overal zijn. Maar alle gruwelijkheden die geschetst worden, en dat zijn er nog al wat, zijn absoluut uniek en individueel. De dubbele bodem die Mouawad in de taal weet toe te passen, waarin zowel inhoud als vorm samenvallen, is op zijn beurt uniek te noemen.

Precies ditzelfde weet Zandwijk met haar regie te bereiken. Decor en enscenering lijken bedrieglijk eenvoudig. Wat opgehangen lakens en doeken, een tapijtje met een matras erop, een parasol en een tuinstoel, een schaduwspel op één van de opgehangen lakens, een bos van vijftien in elkaar geknutselde zwarte bomen, in handen van Zandwijk transformeert deze tweede hands inboedel die overal te vinden is tot precies dat wat ze moeten doen: in hun naakte en toevallige individualiteit het wezenlijke tonen. Ook de uitstekend presterende acteurs lijken in hun individuele verschijning aan deze intuïtie te voldoen. De rode draad in Zandwijks artistieke leiding door de jaren heen lijkt met ‘Kust’ tot volle wasdom gekomen: de scheppingskracht van het levend individuele exemplarisch aan het licht te brengen in het meest banale, zelfs al lijkt de wereld erin ten onder te gaan.



En dat is de wereld in ‘Kust’: een donkere plek vol verschrikkingen. En daar zit net de enige zwakke plek. Als de zoon met zijn dode vader op zoek naar een graf een aantal jonge reisgenoten heeft opgepikt die allemaal hun eigen gruwelijke verhaal over de oorlog hebben, blijft de hoop die zij putten uit de mogelijkheid de verhalen te kunnen vertellen net iets te lang steken in het herhalende pamflettistisch karakter: het lijkt iets te naïef. De aandacht verslapt dan wat in de twee uur en een kwartier durende voorstelling. Maar op het moment dat de groep de zee bereikt en de wereld plots hel verlicht blauw is en een nieuwe horizon heeft, valt alles op zijn plaats. Het gruwelijk duistere stuk eindigt in een louterende verlichting.

Er is maar één proef op de som, en precies dat is het leuke van theater als kunstvorm: je zal in de zaal moeten gaan zitten om te kijken of dit geheel nu wel of niet tot leven komt. Je moet je onderdompelen in het absoluut individuele van de opvoering en kijken of het werkt. En ook hier zit er een mooie dubbele bodem in het stuk. Het publiek wordt aangesproken als edelachtbare: de rechter die moet uitmaken of het nu wel of niet klopt. De rechtspraak van de mens over zichzelf.

Gezien: 21 januari 2012 in het Ro Theater. Landelijke tournee 11 januari t/m 23 januari 2013 en weer in het Ro Theater van 25 januari t/m 9 februari 2013



foto’s: Leo van Velzen

www.rotheater.nl

Reageren uitgeschakeld