recensie Son of Saul – László Nemes

banner Son Of Saul IFFR- Saul Fia regisseur: László NemesDe dood als regel.

De camera van cinematograaf Mátyás Erdély is de hele film door dicht bij Saul (Géza Röhrig) het dragende personage van de film. Diens gelaat meestal scherp, zonder emotie, in beeld. De achtergrond uit focus. Niet ‘uit focus’ is het achtergrondgeluid, dat is hectisch: Duitse en Jiddische vermaningen, ‘Maak haast met de douche anders wordt de soep koud’, ‘Onthoud het nummer van je kledinghaakje’. Het is een intimiderende omgeving. Ieder, de kijker incluis, wordt erin meegezogen.

Son Of Saul IFFR- Saul Fia regisseur: László Nemes

Hoofdpersoon Saul van acteur Röhrig, leeft te midden van de waanzin van de moordmachine van Auschwitz in 1944. Hij is een mens in overlevingsmodus. Als lid van een Sonderkommando is hij monomaan bezig met wat hij moet doen en sluit iedere uiterlijke emotie weg. Hij bestaat in een onmogelijke situatie. Maar iets verandert op het moment dat een jongen van een jaar of elf, nog ademt als hij uit de gaskamer wordt gesleept. Een Duitse arts onderzoekt het bewusteloze kind en verstikt het alsnog. Saul is er getuige van. Vanaf dat moment zet Saul, alles op alles, om het jongetje -op een plek waar niet alleen de levenden, maar ook de doden van de aardbodem gewist moeten worden- een waardige joodse begrafenis te geven.

Son Of Saul IFFR- Saul Fia regisseur: László Nemes

Saul werkt in een van de Sonderkommando’s van het concentratiekamp. Ze zijn door de SS geselecteerd op hun kracht en taaiheid om het zware en vuile werk op te knappen. Ze ‘mogen’ zo een paar maanden langer leven. Ze begeleiden gevangenen naar de gaskamers die eruit zien als collectieve doucheruimten. Helpen hen zich uit te kleden. Manen ze als het nodig is. Als de deur van de ‘doucheruimte’ hermetisch gesloten is, begint onmiddellijk het doorzoeken van de kleding in de kleedkamer. Vanachter de luchtdichte deur klinken kreten en gejammer. Het geluid is hier de verteller. De mannen van de Sonderkommando’s slepen na afloop de slachtoffers weg. Naar een lift. Ze boenen de vloeren en wanden van de doucheruimte. Ze rekken hun leven met werk.

Son Of Saul IFFR- Saul Fia regisseur: László Nemes

Enkele Sonderkommando’s van gevangenen bereidden een opstand voor. Ze staan op het punt ‘vervangen’ te worden en hebben kort de tijd. Saul komt er – ook hij heeft kort de tijd- met zijn eigen missie midden in terecht. Saul zoekt te midden van nieuw aangekomen gevangenen naar een rabbi die Kaddish kan zeggen voor de dode jongen.

Een speelfilm kan op duizend manieren mislukken. Een speelfilm over dit onderwerp nog meer. Hetzij omdat het melodrama wordt en daardoor onrecht doet aan het vertelde, hetzij omdat de verschrikking niet te verdragen is. Maar ‘Son of Saul’ is een goede film. De filmmakers hebben door hun zorgvuldigheid en door het verhaal, de juiste toon en juiste mate van integriteit gevonden.

László Nemes nam de film op 35 mm op. Analoge film. Vanwege de korrel, zegt de jonge Hongaarse filmer. En: vanwege een zekere mate van instabiliteit van het materiaal.

Om de sfeer tijdens de opnamen te benadrukken werd er op sets gewerkt die rondom natuurgetrouw waren en waar de belichting ingebouwd was. Het licht is door de film heen diffuus.

Son Of Saul IFFR- Saul Fia regisseur: László Nemes

Doordat het beeld steeds met de zelfde 40mm lens opgenomen is die bovendien heel dicht bij Saul blijft, is het geluid extra belangrijk. Dat vertelt minstens zo veel als de beelden. Dankzij de nieuwste geluidstechnieken en bioscoopinstallaties kan een regisseur de bronnen van het geluid even precies in de ruimte laten horen als dat hij elementen in het beeld kan plaatsen. In ‘Son of Saul’ sluit Saul zich om mentaal te overleven af van zijn omgeving, maar juist de geluiden – fluisteringen, bevelen, slaande deuren, jammerklachten- klinken door alles heen.

De film slaagt er vanaf de eerste momenten in om de efficiëntie van de vernietigingsmachine duidelijk te maken. Het zeer persoonlijk gezichtspunt, het Point-of-View van de film, dat zich vereenzelvigd met hoofdpersoon Saul, draagt daar sterk aan bij.

Het verhaal voegt er een krachtig mystiek, persoonlijk perspectief aan toe. In een omgeving waar alle macht erop uit is om het individu van leven en waardigheid te beroven, wil Saul één jongen waardigheid geven en zo de wereld pars-pro-toto laten voortbestaan.

Nemes werd met ‘Son of Saul -bijzonder voor een debuutspeelfilm- toegelaten in de competitie van het prestigieuze filmfestival van Cannes in 2015. Vervolgens won hij er aldaar de Grand Prix mee. Begin januari 2016 won de film een Golden Globe voor beste buitenlandse film. De film is in die zelfde categorie genomineerd voor een Oscar. Nederlandse filmcritici vonden de film de beste van 2015. Maar ook afgezien van alle lof is ‘Saul Fila’ indrukwekkend en niet te missen.

Te zien in o.a Lantaren/Venster en Pathé

Email dit artikel naar een vriend Email dit artikel naar een vriend

About Ronald Glasbergen