Truffaut’s: ‘La Nuit Américaine’ of De dichter en de polemist
De film ‘La Nuit Américaine’ uit 1973 van François Truffaut (1932-1984) gaat over het maken van een film. Dat is een onderwerp dat Truffaut op het lijf geschreven stond. De cinema was als kind zijn toevluchtsoord. Zijn geschriften hadden verstrekkende invloed. Hij behoorde met een film als ‘Les Quatre Cents Coups’, samen met zijn vriend Jean Luc Godard maker van ‘A Bout de Souffle’, tot de grondleggers van de zeer invloedrijke ‘Nouvelle Vague/ New Wave’.
De titel van de film ‘La Nuit Américaine’, in het Engels ‘Day for Night’ staat voor de oude beproefde filmtechniek om met camerafilters en lensinstellingen overdag film op te nemen alsof het nacht is. Het verhaal in ‘La Nuit Américaine’ gaat over het opnemen van de film ‘Je vous presente Pamela’. Daarin stelt een jongeman zijn verloofde Pamela aan zijn ouders voor. Tot ieders ontzetting worden de vader van de jongen en Pamela verliefd op elkaar. Vervolgens verdwijnt Pamela op mysterieuze wijze en de jongeman zint op wraak. Tot zover de-film-in-de- film.
Hoofdrollen in ‘La Nuit Américaine worden gespeeld door de Amerikaanse ster, Jaqueline Bisset, vaste Truffaut acteurs Jean Pierre Léaud, Nathalie Baye, Francois Truffaut zelf als regisseur Ferrand en een opmerkelijke cameo –als filmverzekeraar- voor schrijver Graham Green. In de film ‘La Nuit Americaine’ worden tijdens de opnamen van ‘Pamela’ oude relaties hernieuwd, ontstaan romances, maar weet iedereen dat het maken van de film de reden is dat iedereen bij elkaar is. En passant leert de toeschouwer een aantal tricks-of-the trade. Hoe in de klassieke cinema een balkon scene gefilmd kan worden, hoe figuranten en props de set zo ‘natuurlijk’ mogelijk bevolken, hoe tientallen technici ervoor zorgen dat alles precies op tijd en volgens script in beeld komt. Allemaal volgens de regels die de Nouvelle Vague, de filmstroming waar Truffaut en Godard medegrondleggers van waren, achter zich hadden gelaten, om hier verfilmd te worden door Truffaut op metaniveau.
Leven of film?
‘La Nuit Américaine’ gaat over de roes van het films maken. Fellini noemde het de tijdelijke lotsverbondenheid tussen avonturiers, rovers, indringers en spelbrekers. Met nadruk op ‘tijdelijk’. Zodra de schijnwerpers doven, koelen vriendschappen en verliefdheden weer af, komt er afstand voor in de plaats. Tot de volgende filmopnamen weer beginnen.
Het filmproces dat in de film centraal staat, is Truffaut op het lijf geschreven. Van hem is de vraag : Wat is belangrijker leven of film? Hij en zijn geestverwanten: Rivette, Rohmer en Godard bij het tijdschrift ‘Cahiers du Cinema’ ademden film. Ze waren filmische veelvraten en wisten dankzij de talloze filmclubs en de legendarische ‘Cinematéque’ alles van wat er in de wereld op filmgebied gaande was.
‘La Nuit’ is niet de meest poëtische van Truffaut, dat zou eerder ‘Antoine et Colette’ zijn uit 1962 over de tot mislukken gedoemde liefde voor Colette van een pas uit de dienstplicht geknikkerde soldaat (Jean Pierre Léaud), of de terecht beroemde film ‘Jules et Jim’, ook al uit 1962, over de haast teder verfilmde driehoeksverhouding die de vrienden uit de titel aangaan met de wilde Catherine gespeeld door Jeanne Moreau op haar mooist. ‘La Nuit Américaine’ is echter om meerdere redenen een belangwekkende film. Niet alleen omdat het een goed gemaakte boeiende film is, van regisseur die zijn hartstocht voor film tot onderwerp maakt , niet alleen omdat de film in 1974 een Oscar krijgt als beste buitenlandse film- maar mede ook omdat de film aanleiding was voor een dramatisch en ook tragisch meningsverschil tussen Truffaut en zijn oude vriend Jean Luc Godard.
De breuk
In 1973 kennen Godard en Truffaut elkaar vijfentwintig jaar. Ze zijn beiden vermaarde filmmakers. Ze maakten samen de film ‘Une histoire d’eau’ (1958-1961), Truffaut schreef met Chabrol de synopsis voor Godard’s baanbrekende en uiterst vernieuwende film ‘A Bout de Souffle’ uit 1959. Godard zou dit, in 1988, Truffaut’s ‘geschenk’ aan hem noemen.
In 1973 hadden de filmmakers van de Nouvelle Vague overal op de wereld de film beïnvloed. Het script van de baanbrekende Amerikaanse film ‘Bonny and Clyde’ (Penn, 1967) was door de handen van achtereenvolgens Truffaut en Godard gegaan.
Naar aanleiding van ‘La Nuit Américaine’ stuurt Godard Truffaut en diens alterego acteur Jean Pierre Léaud, ieder een brief waarin hij Truffaut vanwege diens film een leugenaar noemt. Truffaut reageert furieus en de breuk is een feit.
In 1988, vier jaar na de voortijdige dood van Truffaut worden diens brieven gepubliceerd. Jean Luc Godard schrijft het voorwoord. Hij schrijft over de verhitte discussies over film die de twee konden voeren sinds ze elkaar hadden leren kennen in het turbulente Parijse filmcircuit van de jaren veertig. Hij vertelt hoe onafscheidelijk ze waren. Hij beschrijft de triomf van Truffaut’s eerste speelfilm die in 1959 met staande ovatie op het festival van in Cannes begroet werd. Hij verhaalt hoe ze ieder bijdroegen aan films van de ander van ‘Tirez sur le Pianiste’ (Truffaut, 1960) tot ‘Deux ou Trois Choses je sais d’Elle’ (Godard, 1967).
Godard was niet aanwezig op de begrafenis van Truffaut in 1984, maar voelde zich verscheurd. Waarom maakte ik ruzie met François, vroeg Godard zich af? ‘Het had niets te maken met Genet of Fassbinder’. Met andere woorden: het had niets van doen met wat belangrijk is: literatuur en cinema. Over dat belang gaat ook ‘La Nuit Américaine’.
‘La Nuit Américaine’/’Day for Night’ draait op zaterdag 14 november eenmalig in de Centrale Bibliotheek. De film wordt om 2 uur ingeleid door Ronald Glasbergen.
