‘Wilde Aardbeien’ (1957) of hoe het innerlijk leven, uiterlijk vorm te geven
‘Ik geloof dat uw de grootste filmmaker van dit moment bent’. Dat schreef de toen 31 jarige filmmaker Stanley Kubrick in 1960 in een brief aan Ingmar Bergman. De brief is bewaard. Het Bergmanarchief is tot Wereld Erfgoed van de Verenigde Naties verklaard. Stanley Kubrick was toen 31 jaar oud, Bergman was 42.
In 1960 had Bergman (1918-2007) net de film ‘De Maagdenbron’ gemaakt en in de jaren daarvoor films als ‘Wilde Aardbeien’ (1957), ‘Het zevende zegel’ (1957), ‘Zomer met Monika’ (1953) en ‘ ‘Intermezzo’ 1951. Het zijn stuk voor stuk films die je, als je ze nog niet gezien hebt, als de bliksem zou moeten gaan zien.
‘Zomer met Monika’ bijvoorbeeld maakte een verpletterende indruk op de jonge filmschrijvers en later filmmakers van de Franse Nouvelle Vague stroming. Jean Luc Godard die als zo het uit kwam ook superlatieven niet schuwde, schreef in het ‘Vague-lijfblad’ ‘Cahiers du Cinema’ over ‘Intermezzo’ /Summarlek’ als de mooiste van alle films ooit. Paul Verhoeven werd filmmaker door ‘Het Zevende Zegel’. Voor Woody Allen en Francis –The Godfather- Coppola is Ingmar Bergman de grootste regisseur van allen. Tarkowski, Altman Roehmer, Truffaut , Haneke, Von Trier allen bewonderen de films van Bergman. En soms citeren ze, bewust of onbewust, elementen uit zijn vele films. Tarrantino in ‘Pulp Fiction’ (1994) uit ‘Summer with Monika’, Truffaut in zijn ‘ Quatre cent coups’ (1959), Kubrick’s ‘The Shining’ (1980). Die laatste film heeft stukken die je zo over scene’s uit ‘Stilte’ (1963) van Bergman heen kan plakken en David Cronenberg in ‘The Spider’ (2002) is een van de velen die uit de droomscene van Bergman’s ‘Wilde Aardbeien’ lenen.
Droomscene
In die scene droomt de bejaarde professor en arts Isak Borg (Victor Sjöström) dat hij door een zon verlichte straat loopt. Een stilstaande man blijkt bij nader inzien dood te zijn. De tijd staat stil of is afwezig, is een klok zonder wijzers. Een paard met een lijkwagen komt voorbij en loopt vast tegen een lantarenpaal, de kar komt vrij maar de lijkkist blijft achter, het lijk is ontwaakt. Borg schrikt wakker.
Het is de ochtend van de dag dat hij een eredoctoraat in ontvangst moet gaan nemen op de universiteit van Lund.
Borg besluit bij ontwaken om zelf met de auto naar Lund te gaan, een reis van een paar honderd kilometer. Zijn schoondochter Marianne (Ingrid Thulin) besluit op het laatste moment om hem te vergezellen.
Voorgangers
In kunst en wetenschap staat iedereen op ieders schouders. Filmmaker Bergman was vanaf zijn 12e jaar een fervent bewonderaar van de grote Zweedse schrijver, fotograaf en schilder August Strindberg.
‘Alles kan, alles is mogelijk en waarschijnlijk. Tijd en ruimte doen er niet toe. De verbeelding weeft, op een achtergrond van de nietsbetekenende werkelijkheid, nieuwe patronen uit een mengeling van herinneringen, ervaringen, verzinsels, absurditeiten en improvisaties’ schreef Strindberg bij Droomspel in 1902. Je kan Bergman, net als Strindberg lezen als een schilder die het innerlijk leven als motief heeft, maar in deze film met een twist. Bergman vroeg zich af wat er zou gebeuren als je zo maar een deur open zou kunnen doen en als volwassenen je kindertijd zou kunnen binnen lopen. Dat de 78-jarige professor Borg wordt gespeeld door acteur-regisseur Victor Sjöström die door Bergman van jong af aan bewonderd wordt, helpt daarbij. Sjöström immers is één van de grote filmmakers uit eerste bloeitijd van de Scandinavische film in de jaren ’20.
Schoonheid
Op zijn reis naar Lund komt Isak Borg terug bij het huis van zijn jeugd. Hier is de deur naar de andere tijd, binnen de ruimte van een enkel shot komt de jeugd van Isak Borg bij hem terug. In schitterende beeldpoëzie schetsen Bergman, zijn acteurs en cameraman Gunnar Fischer, de bitterzoete herinnering van Borg aan de liefde van zijn leven, maar daar houdt de film niet op. Hij begint eigenlijk pas. Als altijd bij Bergman is ook de ‘nietsbetekenende werkelijkheid’ moeiteloos soepel onderdeel van het tableau. Hier is die compleet met beatniks, dankbare patiënten, liefde en liefdeloosheid, opnieuw een indringende droom die twijfel brengt aan alles in Borg’s bestaan, abortus anno 1957 in het vrijgevochten Zweden. En niet te vergeten de God waarover wordt gevochten ‘Vroeger geloofde je in Sinterklaas nu geloof je in God’. De God waar de twee begeleiders van de liftster Sara (Bibi Andersson) om vechten, moge niemand ook Borg niet enige troost bieden, de schoonheid en levenslust van de mooie Sara doet dat uiteindelijk wel in deze grote film.
Wilde Aardbeien/ Smultronstället draait op zaterdag 10 oktober eenmalig in de de Centrale Bibliotheek. De film wordt om 2 uur ingeleid door Ronald Glasbergen.
