‘Dheepan’, naar het beloofde land
‘Dheepan’ (2015), de nieuwe film van regisseur Jaques Audiard, laat op fascinerende wijze een deel van het actuele vluchtelingendrama zien. De oorlog, de misère van een verscheurd land, de vluchtelingenkampen, de wil om weg te komen, de droom van een nieuw leven, de migratie en als alles lukt: het droomland. Totdat blijkt dat ook het nieuwe land, beter dan het oude, niet altijd een onverdeeld paradijs is.
Dheepan (Jesuthasan Antonythasan) is een Tamilstrijder in het noorden van Sri Lanka die vele strijdmakkers begraven heeft. Als de Tamil Tigers in 2009 hun strijd, na zesentwintig jaar bloedige burgeroorlog verliezen, ziet hij geen toekomst meer op zijn eiland en wil naar Europa. Een gezin vergroot de kansen op asiel, maar Dheepan heeft niemand, kent net als tienduizenden anderen, alleen oorlog. Tussen de duizenden ontheemden, samengebracht in kampen, zijn een vrouw en een kind die het eiland ook willen verlaten makkelijk gevonden. De jonge alleenstaande Yalina (Kalieaswari Srinivasan) en een negenjarige weesmeisje, Illayaal (Claudine Vinasithamby) lijken genoeg op de papieren die Dheepan heeft, om zich voor te doen als ‘gezin’ en het eiland te verlaten.
Gedrieën arriveren ze in Frankrijk. Ze komen in een asielprocedure terecht. Bureau, migratieambtenaar, ondervraging. De man die tolkt voor de ambtenaar is –niet onlogisch- een landgenoot van Dheepan en Yalina. De tolk (Nathan Anthonypillai) weet wat de gewenste antwoorden zijn. Met zijn hulp komen ze door de procedure. De drie zijn nu officieel vluchteling. Ze krijgen een woning toegewezen in een Frans voorstadje. Dheepan krijgt er bovendien een baan. Hij wordt conciërge van een flatblok in een banlieue.
Frankrijk heeft een zekere reputatie op te houden wat betreft voorsteden, zijn banlieues. Die functioneren er in hun betonnen onherbergzaamheid vaak als een zeef, waar de minst initiatiefrijke en de meest kansarmen achter blijven. Als er vervolgens werkeloze jongeren, criminaliteit en verwaarlozing kan het goed mis gaan. Filmmaker Audiard maakt precies zo’n prototype buitenwijk als hierboven beschreven staat. Elke nacht rijden tussen de verwaarloosde flats waar de woning van Dheepan zich bevindt, lange rijen auto’s. Als in de processie van een nieuwe godsdienst in dit droomland, wachten ze geduldig tot ze aan de beurt zijn bij hun favoriete drugsdealer.
In dat nieuwe Frankrijk – de banlieue waar de drie uit Sri Lanka terecht komen, draagt de naam Du Pré, Frans voor ‘In de Wei’- begint het verhaal van het Sri Lankese pseudogezin pas echt. Het meisje Illayaal moet naar school en Yalini moet zich aanpassen aan een leven dat wel heel veel verschilt van het platteland van Sri Lanka. Degene die snel zijn draai vindt is Dheepan, hij heeft veel werk, alles is vervuilt en kapot in ‘zijn’ flatblokken, hij stort er zich met overgave op. Voor de vrouwen is het moeilijker, Illayaal heeft nog nooit op school gezeten kent alleen oorlog, Yalini zit aanvankelijk, als ze geen werk heeft, thuis. Dheepan werkt en verdrijft de geesten van het verleden. Als er een schietpartij plaats vindt en slachtoffers vallen, vraagt Yalina hem wat de in de trappenhuizen rondzwervende bendes doen. Hij antwoord laconiek dat ze net als de bendes in Sri Lanka zijn: maar minder gewelddadig.
In de details van omgeving en van zijn drie karakters is filmmaker Audiard in zijn element. Steeds meer wordt de aanvankelijk passieve Yalina die een baan heeft gekregen als bejaardenzorgster, evenwaardig aan Dheepan. Zij wil naar Groot Brittannië waar familie van haar woont en waar het leven beter is. Dheepan wil in Frankrijk blijven, dit en alles is beter dan de oorlog waar hij vandaan komt.
Jaques Audiard (1952) is een filmmaker die in eerdere films steeds het verhaal vertelt, verhalen van mensen, die ongewoon zijn, omdat ze als het nodig is hun lot in eigen handen nemen. Die je daardoor anarchistisch en weerbarstig zou kunnen betitelen. Mensen die onder druk van de omstandigheden over de rand van de burgerlijke samenleving heen duiken, niet zozeer uit overtuiging maar omdat ze geen keus hebben. Overtuiging is de luxe waarmee je een buitenwijk als Du Pré verzint. Geen keuze hebben, betekent, de klappen incasseren. De helden van Audiard nemen daar geen genoegen mee, ze zijn slim en conformeren zich niet. Audiard filmt ze in stijl. Tussen documentaire en thriller. Zoals hij dat eerder deed bij ‘Regarde les hommes tomber’ (1994) ,‘Un Prophète’ (2009), en bij zijn meesterwerk ‘Sur mes Lèvres’ (2001).
‘Dheepan’ kreeg dit jaar de Gouden Palm, de hoogste onderscheiding van het filmfestival in Cannes. Dat was deels waarschijnlijk ook vanwege die eerdere films. Dat het einde wringt en lichte verbazing wekt en maakt het niet de beste film van de maker die zichzelf bij elke film opnieuw probeert uit te vinden. Ook al om die reden is de film nog steeds zeer de moeite waard en actueel is de thematiek zeker.
‘Dheepan’ draait vanaf 3 september 2015 in de bioscoop.
NB Van deze recensent in de Centrale Bibliotheek Rotterdam: filmklassiekers op 4
