Voor zijn nieuwe film `Amour‘, een film over liefde in tijden van ouderdom, heeft filmmaker Michael Haneke een geweldige cast bij elkaar gekregen. Jean Louis Trintignant (`Il Conformista‘)en Emmanuelle Riva (‘Hiroshima mon Amour’) spelen hoofdrollen naast Isabelle Hupert (La Dentellière)en de jonge, maar vermaarde, pianist Alexandre Tharaud. In schitterende verstilde tableaus vertelt de film, gezien door de ogen van een hoogbejaarde minnaar het pijnlijke verhaal van zijn stervende geliefde.
`Amour’ is het verhaal van het gepensioneerde echtpaar Georges (Trintignant) en Anne (Riva). In hun werkende leven waren beiden muziekleraar. Ze zijn nu in de tachtig. Hun liefde is ongebroken. Alles verandert als Anne een beroerte krijgt.
De dood is geen onbekende voor wie het werk van de Oostenrijkse regisseur Michael Haneke enigszins gevolgd heeft. De film begint met de dood. Dan volgt een concert van de meest getalenteerde leerling van Georges en Anne, de jonge pianist Alexandre (Alexandre Tharaud) en daarmee zijn de grote thema’s van de film neergezet: dood en toewijding aan muziek en liefde tot het niet meer gaat.
De hoofdpersonen van Haneke lijken nooit op doorsnee filmhelden. Ze zijn enerzijds gewoner en anderzijds absoluter. Haneke bereikt dat door ze precies en nauwkeurig voor de camera te laten optreden. Hij is in letterlijke zin een meesterlijk `metteur en scène’, iemand die greep heeft op het materiaal en weet hoe alle elementen -verhaal, licht beelduitsnede, acteurs- bij elkaar gevoegd werken.
Met zijn filmische vertellingen schenkt Haneke geen troost. Over hen die lijden en dat of wie het lijden veroorzaakt doet hij geen uitspraak. De wereld van zijn personages is ammoreel en soms zonder aanleiding geweldadig en wreed. Wreedheid komt bij hem in beeld, geweld is aanwezig zonder in beeld te komen.
In ‘Funny Games’(1997) wordt een gezin gegijzeld. Ze krijgen steeds een glimpje hoop, maar gaan stukje bij beetje en onvermijdelijk en zeer wreed te gronde. ‘Benny‘s video‘ is een zeer sombere en claustrofobische film. Het platteland in `Das Weisse Band‘(2009), het vrijgezel-zijn in ‘Benny’ s video’ (1992), het gezinsleven in ‘Funny Games’, de stad in ‘La Pianiste’(2001) of ‘Caché’(2005), niets wil geruststellen bij Haneke, die met ‘Das Weisse Band’ en dit jaar met ‘Amour’, een Gouden Palm op het filmfestival in Cannes won. Veel ervan lijkt op een expressieve –overigens ingehouden in beeld gebrachte- Oostenrijkse, bewijsvoering voor Hannah Arendt’s `banaliteit van het kwaad’.
Michael Haneke groeide op in een theateromgeving. Zijn ouders waren vooraanstaande acteurs. Haneke wilde muziek studeren maar het werd filosofie en theaterwetenschap. Op zijn vijentwintigste ging hij drama regiseren voor televisie en theater.
Misschien waren ouderdom en samen oud worden, voor de filmer, de laatste bastions van die voor filmmaker Haneke restten. Bastions die daarom genomen moesten worden. Niet omdat de in 1944 in München geboren filmer zelf ook dichter in de buurt van ouderdom en dood komt. Nee, er zijn andere, inhoudelijk dwingender, redenen voor de regisseur om angsten en het daarbij horende emtionele geweld op te zoeken. Regisseur Michael Haneke, die diep in de Oostenrijkse literaire traditie geworteld is (hij werkte met Jelinek en Bachman), wil klappen uitdelen aan zijn publiek. Hij doet dat in zijn films op indrukwekkende wijze, die niet zelden grenst aan het overdragelijke.
In een interview met het Duitse tijdschrift Der Spiegel in 2009, legt Haneke uit, dat hij de toeschouwer niet gerustgesteld de bioscoop uit wil laten gaan. Film manipuleert, zo vindt hij, en randt de toeschouwer aan. Het doel van die aanranding is didactisch en moralistisch. Haneke wil ons toeschouwers onafhankelijk maken en onze rol in de beeldmanipulatie laten zien. Daar past nu eenmaal geen zachtzinnige aanpak bij. Maar hij biedt toch iets van troost: hij wil in de intelligentie van zijn kijkers geloven.
In `Amour’ is Haneke milder voor zijn personages dan in eerdere films. Dat komt door zijn onderwerpen, de niet-heroische dood en zijn hoofdpersoon de liefde, dat komt door zijn acteurs Riva en Trintignant die meesterlijk gestalte aan die onderwerpen geven. Uiteindelijk blijft Haneke zichzelf trouw: liefde en dood zijn in ‘Amour‘ hermetisch aan elkaar geklonken.
‘Amour’ van Michael Haneke draait vanaf 15 november in bioscoop LantarenVenster
15 november 2012
