Verslavende culturele topsport van wereldklasse
Hoe word je de meest ge-buzzde avant-garde theatergroep uit New York die zowel in Europa als de VS met veel bewondering wordt ontvangen? In ieder geval niet met veel geld. The Nature Theater of Oklahoma, over deze groep gaat het, ontwikkelt haar ideeën in een gratis ter beschikking gesteld vergaderzaaltje in de Bronx.
Het stuk ‘Life and Times – Episode 2’ dat gisteren tijdens het Keuze Festival werd opgevoerd blinkt op het eerste gezicht ook al niet uit aan theatrale overdaad. Een kern van acht spelers, aangevuld met 10 gastacteurs, allen gestoken in glimmende Adidas trainingspakken, staan twee uur lang op een zwarte toneelverhoging met een draaiende discobal er boven en maken kwetsbaar uitziende dansbewegingen, onbeholpen maar wel strak gechoreografeerd. Ondertussen zingen zij zich de longen uit het lijf begeleid door ingeblikte jaren ’80 synthesizer muziek. De tekst die ze zingen is letterlijk opgetekend uit de mond van één vrouw die haar complete levensverhaal over de telefoon vertelt en beslaat in dit deel de periode van de third grade tot op high school.
Het moet gezegd worden, er liepen tijdens de voorstelling een paar mensen de zaal uit voor wie het allemaal teveel werd, maar die waren op de vingers van één hand te tellen. Na afloop van het stuk gaf de verder nog volledig gevulde zaal een staande ovatie. Hoe is deze staande ovatie mogelijk voor een dergelijk gevaarlijk spel met de theatrale kunstvorm die het tegenwoordig moet hebben van om aandacht schreeuwende en verdichtte elementen voor de visueel en auditief verwende hedendaagse theaterbezoeker?
Volgers van het (Internationale) Keuze Festival van de Rotterdamse Schouwburg hebben de ontwikkeling van dit gevaarlijke theaterspel uit eerste hand kunnen volgen. In 2007 programmeerde het festival de voorstelling ‘No Dice’ van de groep. Dit was een vier uur durend epos bestaande uit een verzameling letterlijk uitgesproken telefoongesprekken met vrienden van de groep, vertolkt met een hilarisch expressionistische spelmimiek. Een bijzondere kruising tussen lulligheid en spelbeheersing waar toen nogal wat bezoekers het zwaar mee hadden.
In 2008 volgde ‘Romeo and Julia’, wederom een gespeelde verzameling van letterlijke telefoongesprekken, maar ditmaal met mensen die gevraagd waren het verhaal van Shakespeare’s ‘Romeo en Julia’ na te vertellen. Dit leverde een hilarische reeks van herhalingen en verschuivingen op, gespeeld met dezelfde expressionistische gebaren en mimiek.
In 2010 vervolgens was er het eerste deel van ‘Life and Times’, wederom van epische proporties (2,5 uur durend), waarbij het project uiteindelijk in de toekomst moet uitgroeien tot 10 delen die 24 uur gaan beslaan. ‘Life and Times’ is wederom gebaseerd op een letterlijk uitgeschreven telefoongesprek, maar ditmaal dus op een telefonische monoloog van één persoon (de bevriende actrice Kristin Worral) die haar levensverhaal vertelt van haar vroegste herinneringen tot aan haar 35-ste. Alle versprekingen, uhs en ahs worden meegenomen.
Bij ‘Life and Times – Episode 1’, die de periode beslaat van de vroegste herinneringen tot de third grade, leek alles te kloppen. Evengoed, ook hier waren er een aantal mensen die het concept niet trokken en vroegtijdig de zaal verlieten, maar er kan gerust gesteld worden dat ze niet open stonden voor alle uitzonderlijke aspecten die het stuk bood. ‘Episode 1’ was namelijk geënsceneerd in een musical setting waarbij er een zestal zangers zijn en een viertal muzikanten (waarbij soms ook van rol gewisseld wordt) waarin zo knap gemusiceerd en gezongen wordt, waarbij de muziekstijlen van blues en jazz naar bijna klassieke opera elkaar in meesterlijk dramaturgische opzet opvolgen dat alleen al hierdoor de spanning in het stuk bleef. Daarbij was de fabuleuze tekstvertolking met alle uhs en ahs feilloos. Het meest knappe hierbij is dat bij al deze ongelooflijke beheersing er geen enkele routineuze uitstraling ontstaat maar dat juist elk individu uit het ensemble zijn eigen heel gewone persoonlijke eigenschappen bewaart. Dit is een belangrijk sleutelelement van het succes van de groep. Wie een dergelijk overtuigend totaaltheater van en door de gewone mens kan ensceneren moet een genie zijn. Dus jammer als je even geen geestelijke ruimte kan opbrengen om dit te ervaren.
Het gisteren uitgevoerde ‘Episode 2’ heeft vooraf bekeken een veel gevaarlijkere enscenering dan deel 1, en wel die van een dansvoorstelling. Wie de spelers kent mag verwachten dat het op dansgebied niet echt zal overtuigen. Het doorbreken van verwachtingen mag dan een programmatisch punt zijn van de groep, maar zal deze vormdwang ook tot een goed resultaat leiden?
Deel 2 begint met de tekst “Previous in Life and Times” zoals bij de soaps op tv. In wat korte schetsen wordt de inhoud van ‘Episode 1’ op een beeldscherm weergegeven. Episode 2 pikt de draad op vanaf de third grade van de hoofdpersoon en begint met een schets van de rol die herinnering aan haar grootmoeder in haar leven speelt. Wederom wordt de complete tekst gezongen en met minimale dansbeweging komt de voorstelling op gang. Het verhaal van de hoofdpersoon dendert voort met herinneringen aan haar moeder (een huiselijke scene die voor geborgenheid staat en die ze “voor de rest van haar leven moet onthouden”), de wisseling van beste vriendin met bijbehorende ouders, kinderlijke seksueel getinte experimenten (Soap Opera Kiss nadoen met een vriendinnetje in bad), de overgang naar high school, doorbrekende interesse in jongens, de eerste “existentiële ervaring” en de “adolescent malaise”, waarbij het besef van eenzaamheid en neerslachtigheid voorgoed in de puberteit neerslaat.
Ondanks het feit dat de combinatie van de (onbeholpen) dans en lullige synthesizermuziek veel minder dramatische variatie oplevert dan de muziek en zang uit Episode 1 blijft het verhaal toch boeien en vliegen de twee uur op de late avond voorbij. Sterke troef in het concept van ‘Life and Time – Episode 2’ blijkt het continuüm van de verhaallijn: het leven van één persoon waarmee identificatie heel gemakkelijk is en waarmee een gevoelsmatige binding ontstaat. Het geniale totaaltheater van deel 1 verdwijnt wat naar de achtergrond maar het blijft wederom een sterke theateropvoering. Ook hier is de bijna bovenmenselijke inzet van de spelers waarbij ze wederom met volledige overgave spelen zonder in een routine te vallen toch weer het meest opmerkelijk element wat tot de staande ovatie leidt. Zoveel is zeker, wie zover met de groep heeft meegereisd moet deel 3 en 4 (in Agatha Christie setting) zeker gaan zien. En als je het ergens mee zou moeten vergelijken is het Olympische topsport maar dan met de originaliteit van prikkelende kunst wat verslavend werkt en smaakt naar meer.
Gezien: “Life and Times – Episode 2” van het Nature Theater of Oklahoma, 19 september 2012 in de Rotterdamse Schouwburg (Keuze Festival). Donderdag 20 september vanaf 20:00 zijn deel 3 en 4 te zien en zaterdag 22 september is er vanaf 16:00 uur een complete marathon voorstelling van deel 1 t/m 4.
