Soms raakt de tijd in een stroomversnelling. Eind jaren veertig vorige eeuw, de wereldoorlog net ten einde. Een generatie vol energie, los van ankers, vindt elkaar in New York. Ze zijn rond de twintig. Middelpunt zijn dichter Allen Ginsberg (Tom Sturridge), Neal Cassady (Garett Hedlund), autodief en verleider en diens vrouw Luanne Henderson (Kristen Stewart). Jack Kerouac (Sam Riley), schrijver raakt bevriend met Neal als het verhaal begint. Het boek van Jack Kerouac uit 1957 beschrijft het, de film van Walther PerreiraSalles uit 2012 verbeeldt het. Reden om beiden opnieuw te bekijken.
Kerouac (1922-1969) vindt zijn roeping als chroniqueur van de Beat generation. Zijn boezemvriend Neal Cassady zal uitgroeien tot icoon van die periode. Samen reizen ze langs de randen van de cultuur van Noord-Amerika en Mexico. Kerouac vindt het begrip subcultuur opnieuw uit. Met zijn vrienden, de helden van de Amerikaanse underground, reist hij door de Verenigde Staten en Mexico. Ze willen zelf bepalen wat moraal en wet moet zijn. Mensen als Cassady en William Burroughs, in de film Old Bull (Viggo Mortensen) geven het voorbeeld. Kerouac werkt tegelijk aan een boek over zijn reis. De reis is behalve een zwerftocht voor Kerouac ook een queste naar vrijheid en nieuwe waarden.
Reizend en schrijvend volgt Kerouac de gebeurtenissen maar de inzet wordt in de loop der jaren meer ambitieus. Kerouac /Paradise heeft gestudeerd op Columbia University en is bezig wat van zijn leven te maken. Als hij ophoudt met liefde, benzedrine en drank onderweg, met dronken zijn van leven, werkt hij zijn aantekeningen uit tot een boek. Hij werkt eraan van 1951 tot 1957, als het boek gepubliceerd wordt. Hij bedenkt pseudoniemen. Het wordt, mede om aansprakelijkheidsproblemen te vermijden, een roman à clef, een sleutelroman. Cassady wordt Dean Moriarty. hijzelf Jack Kerouac heet Sal Paradise, Luanne wordt Marylou, Ginsberg wordt Marx. Het boek stopt waar Kerouac gestopt is met reizen. Zijn vriend Neal blijft zoals hij was, verandert zijn levensstijl niet. Hij blijft ‘On the road’. Daarom wordt hij bewondert, daarom is hij onnavolgbaar. Voor de anderen, Kerouac, Ginsberg, is de toekomst deel van hun leven. Neal leeft in een permanent heden. De toekomst telt daar niet.
Neal Cassady (1926-1968) groeit op bij een alcoholische vader. Hij leeft als puber op de straten van Denver in het westen van de Verenigde Staten. Hij wordt een bekwaam autodief en even bekwaam verleider van meisjes. Hij brengt meerdere jaren door in tuchthuizen. Zijn opleiding heeft hij opgepikt door Justin Brierly, een pedagoog die zich het lot van talentvolle jongens in de goot, aantrekt. Cassady doet en passant wat literaire kennis op, maar valt telkens terug op zijn oude leven. Op het moment dat hij in het begin van de film ‘On the road’, spiernaakt de deur opendoet voor de twee vrienden Kerouac en Ginsberg, is hij twintig jaar oud, heeft een huwelijk achter de rug en ligt achter hem zijn naakte ex–echtgenote Luanne Henderson, die nog lange tijd zijn vlam zal blijven. Dean is onstuitbaar evenals de vriendschap die ontstaat. Het is het begin van een aantal lange reizen door Amerika en Mexico.
Walther Salles (1956) de maker van de film `On the Road’ uit 2012, vertelt dat zijn film over verlangen gaat: ‘Verlangen om te zien wat niemand ooit heeft gezien. Om te gaan waar je niet hoort te gaan’. Dat levert mooie beelden op, resultaat van sterke mise-en-scène plus zorgvuldige casting en een verhaal apart, veel goede muziek uit de tijd: Son House, Billie Holliday, Ella Fitzgerald, Slim Gaillard.
Producenten zien in 1957 al snel filmische mogelijkheden in ‘On the road’. Aanvankelijk houdt Kerouac de boot af en als hij later overstag gaat, hebben de filmproducenten andere interesses. Het boek dat bij uitstek de eerste naoorlogse Sturm und Drang generatie portretteerde, blijkt invloedrijk en krijgt in de loop van de jaren zestig cultstatus. In 1979 bemachtigt de beroemde filmmaker, `Godfather’, Francis Ford Coppola, de filmrechten van ‘On the road’. Het boek dat zich zelf laat lezen als een roadmovie op papier, blijkt moeilijk te verfilmen. Scenarioschrijvers bijten er hun tanden op stuk. Een halve eeuw pogingen een scenario te schrijven stranden. Het duurt tot vijfenvijftig jaar na het verschijnen van het boek dat het verfilmd wordt. Op het Sundance filmfestival ziet Coppola ‘MotorcycleDiaries’(2004) van Salles. De film is een roadmovie over de Coming of Age van Che Guevara die op een motor door Zuid-Amerika kruist. Coppola stelt vertrouwen in de Braziliaandie eerder al de meesterlijke roadmovie ‘Central do Brasil’ (1998) maakte. Begin 2010 komt de lange voorbereiding in een stroomversnelling. Het koppel Salles/Coppola krijgt een goeie groep acteurs bij elkaar, die bovendien uiterlijk lijken op de oorspronkelijke personages waar Kerouac zijn roman op baseerde. Het is een aanwijzing dat regisseur Salles met zijn film, richting van de gedramatiseerde documentaire wil gaan. Dicht bij de look-and-feel van de historische wereld van de jaren veertig welke hij verfilmt. Het scenario voor die film is van toneelschrijver José Rivera. Diezelfde Rivera zal ook samen met Salles het script voor ´On theroad´ schrijven, dat in grote lijnen het boek volgt. Veel plussen weinig minnen zo lijkt het, ware het niet dat het mooi gemaakte ‘MotorcycleDiaries’, qua doel en motiefte wijdlopig was.
Zesduizend woorden per dag
De roadmovie is het beeld dat met zijn zinnebeeld samenvalt. De reis door landschappen is meestal ook een innerlijke reis, zowel in films, ‘Thelma and Louise’ (Scott, 1991), `Imlauf der Zeit’ (Wenders,1976), nu dus `On the Road’, als in `road-boeken’. Op weg zijn betekent wortelloos zijn, al is het tijdelijk, van de ‘Odysseus’, via Petrarca en de ´Canterbury Tales´ tot in de boeken van CormacMcCarthy, Rory Stewart of Cees Nooteboom. Niets lijkt zo expliciet tot bespiegelingen over het bestaan te noden dan onderweg zijn, reizen. Er is één basisvoorwaarde om de uiterlijke reis ook een innerlijke reis te doen worden: dat is schrijven. Een tweede voorwaarde is dat de reiziger zich wil spiegelen in de wereld. Beide doet Paradise/Kerouac. Op elk moment dat zich er voor leent, schrijft Sal/Jack neer wat hij beleeft. Op het dashboard van de auto ligt ‘Swann in Love’, de Engelse vertaling van een werk van de Franse fictieschrijver Marcel Proust. Als Kerouac moegereisd en -gefeest, in 1951 neerstrijkt in New York, typt hij alles in drie weken uit. Gemiddeld zesduizend woorden per dag.
Je kan het Stream of conciousness noemen. Volgens de overlevering zei Truman Capote, zelf een zorgvuldig en getalenteerd documentair schrijver, er over: “That isn’t writing at all, it’s typing”. Het maakt duidelijk dat Capote van die ‘stream’ geen hoge pet op had. Maar tussen het gedreven typen van Kerouac en zijn uiteindelijke versie zoals die in 1957 gepubliceerd werd, werkte hij door aan het boek. Het leverde een boek met cultstatus op. Nog steeds schijnen er jaarlijks circa honderdduizend exemplaren van het boek verkocht te worden. Het is een boek dat de cultuur van ‘jong zijn’ mede gecreëerd heeft, jaren voor reclame en media zich erop stortten.
De kracht van het boek `On the Road’ is dat het naar vorm en inhoud het begin van de naoorlogse tegencultuur van jongeren in beeld brengt, een cultuur die min of meer aan zijn einde komt als de gevestigde cultuur, in 1989, zijn twintigste-eeuwse erfvijand, het communisme, verliest. En er was de laatste drieëndertig jaar minstens één man die geloofde dat het boek te verfilmen was.
De kracht van de film is dat het een visueel mooie print werd met een goede soundtrack. Met als vage hoofdlijnen de ondergang van het Moriarty personage, het zoeken naar vaders, naar ideale werelden, naar het ultieme boek tussen het feesten door. Waar het met alle drank, sex, benzidrine en marihuana heen moet is even onduidelijk en hybride als de jeugdculturen die volgde op ‘On the road’. Vage noties van een betere wereld, dichter bij … wat? Heel veel rode lijntjes door elkaar die maar zelden in één lijn bij elkaar komen. Misschien is die er wel niet. In het verhaal van een boek kan je makkelijker open betekenissen hanteren dan in een film. Fotografisch beeld is expliciet, maar als het verhaal met die beelden goed vertelt wordt blijf je kijken. Misschien had Salles net als Kerouac deed bij ‘Swann in Love’, het boek ‘On the road’ gewoon op zijn dashboard moeten leggen, zonder zich er al te veel van aan te trekken.
‘On the Road’ draait in het Rotterdamse theater LantarenVenster.
Bibliografische noten:
‘On the road’ verscheen voor het eerst bij Viking press in 1957
Een eerste Nederlandse vertaling kwam uit in 1961
In 2007, publiceerde Viking onder de titel ‘’On the road: The original Scroll’ wat ze de originele versie van de roman noemen. De versie die Kerouac in 1951, in drie weken typte, met de originele namen.
De film ‘On the road’ ging op 23 mei 2012 op het festival in Cannes in première.
