Sarkis houdt van collateral damage.
Als kunstenaar Sarkis Zabunyan (Istanbul 1938) einde 2010 voor het eerst in de Onderzeebootloods rond loopt is het winter. Hij kijkt er wat de mogelijkheden voor zijn werk zijn. Hij is uitgenodigd voor de derde zomertentoonstelling die Museum Boijmans van Beuningen samen met het Havenbedrijf Rotterdam hier op Heijplaat aan de Waalhaven zal maken. Door gaten in het gebouw is stuifsneeuw naar binnen gewaaid. De daar opgedane indrukken vormen de start voor ‘Ballads’, zijn vederlichte tentoonstelling die daar van 2 juni tot 30 september dit jaar te bezoeken is.
Als je binnenkomt is het eerste wat je ervaart de ruimte. Een hoge grote loods met een witte zuil van dons in het midden en daarom heen wit bedonsde fietsen. Misschien hoor je een scheepshoorn of het plokplok van een dieselmotor. Je bent tenslotte in de haven en komende van dichterbij hoor je een carillon. Dat zou van de naastliggende stadsenclave Heijplaat kunnen komen. De entreeloods loopt over in aangrenzende loodsen. Dat geeft de ruimte, gecombineerd met de wijdse omgeving iets maatloos. Dat gevoel blijft als je de loods doorkruist, om de cirkel van fietsen heen, naar de volgende hal, waar achttien kloeke boomstammen in een cirkel staan opgesteld. Ze dragen een klokkenspel dat de bron van het carillongeluid blijkt te zijn. Het carillon wordt aangedreven door een elektrisch bediend carillonklavier. Wat je hoort is John Cage’s, ‘Litanyfor the Whale’, klaaglied voor de walvis. Niet geheel onwaarschijnlijk hier in deze loods naast de eb en vloed van de Waterweg. De boomstammen zijn een verwijzing naar de ‘Bruder Klaus Kapelle’ van de Zwitserse architect Peter Zumthor (1943) en beiden, zowel Cage als Zumthor zijn, evenals Sarkis, kunstenaars met een zekere hartstocht voor de verhouding tussen mens en natuurlijke eco-systemen.
Een stukje verderop weerkaatsen twee gouden pallets het invallend licht. Goud en de primaire kleuren lijken net als het vilt, dat Beuys ontdekte toen hij als jonge dienstplichtige piloot in de oorlog verongelukte met zijn duikbommenwerper en door Tartaren verzorgd werd, tot de vaste elementen in Sarkis grammatica te horen. Het is een grammatica die, als Istanbul, zijn stad van herkomst, tussen Ochtend- en Avondland, tussen Occident en Oriënt, in hangt.
Achttien maanden eerder proeft Sarkis voor het eerst de sfeer van deze omgeving, van het water en de hemel er boven, van de loods die er dan nog wat gehavender uitziet. De ruimte bevalt hem. Die flarden sneeuw op de vloeren passen bij zijn referenten, bij Joseph Beuys (1921-1986), bij Edvard Munch (1863-1944), bij John Cage (1912-1992). In Museum Boijmans ziet Sarkis een strak geschilderd schilderij van een leeg kerkinterieur van de zestiende-eeuwse schilder Saenredam. De sfeer van het schilderij van drieënhalve eeuw geleden, weerspiegelt wat Sarkis in de Onderzeebootloods zag: een hoge ruimte van licht en stiltegeluid, een ruimte om al wandelend te mijmeren.
‘Het begon ergens in 2008’, vertelt directeur Sjarel Ex van Boijmans. ‘We zaten om de tafel met Hans Smits van het havenbedrijf en die stelde voor iets te doen met kunst vanuit het Havenbedrijf’. We gingen op zoek en zagen deze ruimte. Die was perfect. Zij, het havenbedrijf, steken er geld in en wij mankracht, expertise, zo’n 3,5 fte per jaar. We hebben bedongen dat de loods gedurende het hele jaar exclusief voor deze vier maanden durende solotentoonstellingen gebruikt wordt en voor niets anders. Vijf jaar lang. De eerste Onderzeebootloods tentoonstelling kwam in 2010 met Atelier Van Lieshout. De tweede was in 2011 met Elmgreen&Dragset en nu dus Sarkis met ’Ballads’.
In 2011 verwerft Museum Boijmans een bijzondere skicabine uit 1965, van de Finse ontwerper Matti Suuronen. De cabine, toegerust met sanitair, slaap- en kookgelegenheid plus een comfortabele verblijfsruimte heeft de vorm van een vliegende schotel. Ze draagt de passende titel ‘Futuro’. Sarkis valt op de onaardse ronde vormen van het volume, die net als zijn koker van dons, zijn klokkentoren en zijn twee grote ronde tafels, scherp contrasteert met de rechte lijnen van de ruimte. Sarkis ontwikkelt zijn eigen tentoonstelling met zijn talrijke verwijzingen naar kunstenaars en eigen symboliek, eveneens als verblijfsruimte. Elke zondag kunnen bezoekers een concert beluisteren en gezamenlijk een broodmaaltijd nuttigen. Op één van de ronde tafels liggen de boeken en is via koptelefoons de muziek te horen, die deel uitmaakt van Sarkis’ inspiratie.
Wie terug loopt langs de ‘Futuro’ stuit eerst nog op een klein houten schip. Over de mast is audiotape gedrapeerd. Het is de materiële neerslag van Wagner’s ‘Die Walkure’ die Sarkis speciaal voor dit schip op tape liet zetten. Om vervolgens de tape van de spoel te trekken en als beeld te gebruiken. Sarkis maakt kunst waarin alles samenhangt- het schip verwijst naar het beroemde neogotische schilderij ‘Toteninsel’ van de schilder Arnold Böcklin (1827-1901). In hetschipliggengeleneonletters die samen het bij Sarkis vaker terugkerende woord ‘Kriegschatz‘ vormen.
Sarkis’ titel ‘Ballads’ tenslotte, kan evengoed naar ‘ballade’, vertelgedicht verwijzen, als naar het Franse ‘balade’, wandeling. Maar wie het anders wil beleven, kan fietsen door de tentoonstelling. De fietsen zijn er om gebruikt te worden. Onderweg laat je dan wel wat witte pluis achter, sporen van gebruik dus, ‘collateral damage’. Ze zullen, als de tocht hier niet hard doorheen trekt, blijven liggen tot het einde van de tentoonstelling, net als het dierbare kleinnood datSarkis je, aan het eind van ‘Ballads’, vraagt achter te laten.Zo maakt Sarkis hermetische kunst met een open einde.
Sarkis – Ballads in de Onderzeebootloods op het voormalige RDM terrein bij Heijplaat is bereikbaar met de Aqualiner en over land en is open van 2 juni – 30 september 2012. Iedere zondag live muziek op het carillon
